Nieuwsbrief Huis voor Klokkenluiders

(Ingezonden reactie Huis voor Klokkenluiders in NRC Handelsblad)

Dat klokkenluiders zich vaak in kafkaiaanse situaties bevinden, zoals gesteld in het NRC-artikel van woensdag 16 mei, onderschrijft het Huis voor Klokkenluiders. Zolang melders naar de rechter moeten en er geen juridische en psychosociale ondersteuning voor hen is, blijft er een lacune binnen het systeem van bescherming. Dat het aan het Huis zou liggen, omdat zeven jaar na de oprichting ervan ‘pas’ één eerste rechtszaak dient, is onterecht en verre van volledig.

De rechter heeft dinsdag klaarblijkelijk aangegeven ons oordeel over te nemen. Dit bevestigt belang en kwaliteit van ons onderzoek. Deze rechtszaak onderstreept ook de noodzaak tot het kunnen sanctioneren van werkgevers en de oprichting van een steunfonds. Iets waar het Huis zich jarenlang voor heeft ingezet. Deze nieuwe taken van het Huis staan in de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders en worden nu uitgewerkt. 

Jaarlijks adviseert het Huis honderden melders die een misstand vermoeden. Ook werkt het Huis met maatwerktrajecten om verdere impasse en mogelijke benadeling te voorkomen. Advies en maatwerk zijn vertrouwelijk; dit wordt niet gepubliceerd. Daarnaast helpen wij werkgevers bij het inrichten van hun integriteitsbeleid, zodat zij het nut zien van interne meldingen en melders waarderen in plaats van afserveren. 

Tenslotte doet het Huis als enige benadelingsonderzoeken en bij misstanden waar geen toezichthouders of inspecties voor dienen, kan het als ‘last resort’ ook onderzoek doen. Procederen voor of namens melders behoort echter niet tot de taken van het Huis. Met de opmerking dat het Huis sinds zijn oprichting slechts tot één rechtszaak heeft geleid, doen de auteurs het belangrijke werk van het Huis ernstig tekort. 

Wilbert Tomesen, voorzitter Huis voor Klokkenluiders

In juli 2021 introduceerde het Huis voor Klokkenluiders de IntegriteitsWijzer of Iwijzer. Met deze online tool kunnen organisaties aan de hand van een aantal vragen inzicht krijgen in hun integriteitsbeleid. De resultaten zijn bemoedigend, maar vragen ook om verbeteringen.

Tot nu toe maakten 662 organisaties gebruik van de Iwijzer, waarvan bijna de helft de publieke sector betreft en een derde bedrijfsleven. De overige organisaties betrof de semipublieke sector. Vooral gemeenten springen eruit: 40% van de Nederlandse gemeenten vulden de IWijzer al in. Opvallend is dat vooral de grotere organisaties gebruik maken van de IWijzer (60%), gevolgd door middelgroot (25%) en de kleinere organisaties (15%). Volgens het Huis komt dat mogelijk doordat vooral grotere organisaties aan steeds meer wettelijke (integriteits)vereisten moeten voldoen, maar ook omdat zij vaak over meer middelen beschikken om een gedegen integriteitsbeleid op poten te zetten. 

De Iwijzer geeft inzicht op welke integriteits-onderdelen organisaties goed en minder goed scoren. Daarbij valt op dat organisaties relatief goed scoren op het organiseren van melding- en handhavingsprocedures. Minder goed wordt er gescoord op de aandachtsgebieden ‘leiderschap, communicatie en planning’. Volgens het Huis is het belangrijk dat organisaties niet alleen voldoen aan hun plichten, maar dat de leiding het belang van een gedegen integriteitsbeleid ook onderkent en actief uitdraagt.

Daarnaast is zorgvuldige communicatie met melders over gemelde misstanden, integriteitsschendingen of ander ongewenst gedrag van cruciaal belang. Op die manier schept men meer vertrouwen binnen de organisatie en wordt het meldklimaat ook sneller als veilig ervaren. Tot slot adviseert het Huis organisaties om een integriteitsfunctionaris aan te stellen. Deze kan de organisatorische aspecten van integriteitsmanagement voor zijn rekening nemen. 

Ook gebruik maken van de Integriteitswijzer? Bekijk hem hier en neem deel. 

Bekijk ook het profiel van de Integriteitsfunctionaris.

Op woensdag 17 mei publiceerde regeringscommissaris Mariëtte Hamer een handreiking voor de omgang met meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het Huis voor Klokkenluiders was betrokken bij de totstandkoming ervan.

“Hoe begin je met spreken als je in tekst bent vermoord?”. Een citaat uit de handreiking van de vorig jaar ingestelde regeringscommissaris voor seksueel overschrijdend gedrag. Dat dit probleem veelvuldig voorkomt, blijkt onder meer uit het feit dat 1 op de 2 Nederlanders seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft meegemaakt. Het gaat om 73% van alle vrouwen en 23% van alle mannen. Dat beeld wordt ook bevestigd door recente berichtgeving uit bijvoorbeeld de sport- en mediawereld.

De handreiking is bedoeld om organisaties handvatten te geven voor en omgaan met dergelijke situaties. Naast een illustratie van het maatschappelijk probleem en ‘essentials’ voor een goede opvolging van een melding, biedt de handreiking ook een concreet stappenplan. Goed voorbereid zijn, duidelijke beslissingen over de opvolging, zorgvuldigheid en regelmatige evaluatie zijn daarbij de belangrijkste bouwstenen. 

Binnen een organisatiecultuur waarin seksueel ongewenst gedrag structureel voorkomt kan sprake zijn van een maatschappelijke misstand. Om die reden is ook het Huis voor Klokkenluiders betrokken geweest bij de totstandkoming van de handreiking. Ook het Huis ziet bij meldingen van (structurele) misstanden vaak gelijksoortige patronen. Taboes en het gebrek aan vertrouwelijkheid, duidelijke opvolging en erkenning van het probleem staan een goed meldproces daarbij nog te vaak in de weg. 

Bekijk hier de handreiking.

Hoe zorg je voor een veilig meldklimaat? Over die vraag bogen Het Huis voor Klokkenluiders en andere betrokkenen zich tijdens een bijeenkomst van het Business Integrity Forum op 11 mei jl. De balans tussen formele bescherming en de dagelijkse praktijk is daarbij soms nog lastig te vinden.

Het Business Integrity Forum werd georganiseerd door Transparency International Nederland en People in Touch. Kennisuitwisseling tussen theorie en praktijk en het organiseren van een speak-up-cultuur stond daarbij centraal. Ook het Huis voor Klokkenluiders deelde zijn bevindingen uit de dagelijkse meldpraktijk. Melders lopen daarbij nog te vaak vast bij het melden van een misstandvermoeden. Melding en melder worden niet altijd serieus genomen en vaak moet het Huis werkgevers attenderen op hun eigen regelingen. Daarnaast is er weinig aandacht voor de menselijke kanten van het meldproces. Zorgvuldige communicatie en waardering van de melder zijn daarbij belangrijk.

De bevindingen van het Huis werden bevestigd door Kim Loyens van de Universiteit Utrecht. Volgens onderzoek leidt een gesloten organisatiecultuur veelal tot vervreemding, en het geen gehoor krijgen na het melden van een misstand tot fatalisme. Het tonen van ethisch leiderschap en het actief bespreekbaar maken van integriteitsschendingen zijn volgens haar dan ook belangrijke sleutels voor het creëren van een veilig meldklimaat. Energieleverancier Eneco en offshorebedrijf SMB Offshore deelden hun ervaringen met betrekking tot het invulling geven daaraan. Zo heeft Eneco onder meer een programma voor interne sociale veiligheid ingevoerd en realiseerde SBM Offshore een proactieve speak-up-cultuur binnen de internationaal opererende organisatie. 

De voorzitter van de raad van commissarissen van een woningcorporatie is benadeeld als gevolg van het melden van vermoedens van misstanden. Dat concludeert het Huis voor Klokkenluiders in een onderzoeksrapport dat onlangs verscheen.

De misstandvermoedens hadden betrekking op onzorgvuldigheden rond de uitgaven met de zakelijke creditcard door de directeur-bestuurder van de woningcorporatie. Bovendien was er een afwijking tussen de praktijk en het reglement bij de betaling van (de btw over) de bezoldiging van de leden van de raad van commissarissen. Nadat de voorzitter de vermoedens bij zowel de directie als de raad van commissarissen kenbaar maakte, gaf de raad de voorzitter te kennen deze te willen ontslaan.

Lees hier het volledige bericht en bekijk het onderzoek. 

(A. Hoekstra en K. Verbraeken, afdeling Kennis & Preventie Huis voor Klokkenluiders. Publicatie in Compliance, Ethics & Sustainability nr. 1, maart 2023)

Het beter beschermen van melders staat vandaag de dag hoog op de agenda. Het is goed dat er een wettelijke basis is die organisaties verplicht tot het invoeren van een meldprocedure. 

Uit onderzoek blijkt dat alleen voldoen aan de wettelijke vereisten niet volstaat om tot een goedwerkende meldprocedure te komen. Daarvoor moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan. 

Het artikel begint met een schets van de wettelijke vereisten voor meldregelingen waar organisaties aan moeten voldoen.Vervolgens gaat het in op de randvoorwaarden voor een succesvol meldproces en op het belang van een goede inbedding daarvan binnen de organisatie.  Tot slot bevat het artikel een aantal aanbevelingen om hier gevolg aan te geven.

Lees hier het volledige artikel.

Op 16 juni 2023 vindt de netwerkbijeenkomst ‘veilig werk- en meldklimaat’ plaats. Deze netwerkdag is een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken in samenwerking met partners uit de publieke en private sector en staat in het teken van kennismaking en kennisuitwisseling. 

In verschillende workshops staan dilemma’s, ervaringen en instrumenten centraal die bijdragen aan een veilig werk- en meldklimaat. Ook gaan we in op de vraag wat de nieuwe Wet bescherming klokkenluiders betekent voor werkgevers en het werkklimaat binnen de organisatie.

Doelgroep:
Leidinggevenden, coördinatoren, compliance officers, vertrouwenspersonen.

Datum en locatie:
Vrijdag 16 juni in de Social Impact Factory - Vredenburg 40 in Utrecht. 
Inloop vanaf 14:30 uur en om 17:00 een afsluiting met een netwerkborrel.

Interesse? Meld je dan hier aan.

Met ingang van 2023 is Angelien Eijsink benoemd tot nieuwe voorzitter van de Maatschappelijke AdviesRaad (MAR) van het Huis voor Klokkenluiders. 

De MAR is ingesteld in 2020 en fungeert als klankbordgroep voor bestuur en directie van het Huis voor Klokkenluiders. De MAR bestaat uit de volgende leden:

• mevr. drs. A.M.C. (Angelien) Eijsink, Voorzitter Onafhankelijke externe commissie integriteit en sociale veiligheid Ministerie van Financiën, Voorzitter Raad van Toezicht CAOP en Oud-lid van de Tweede Kamer;
• dhr. prof. dr. A.M. (Ton) Hol, emeritus hoogleraar Encyclopedie van het recht en Rechtsfilosofie, Rijksuniversiteit Utrecht;
• mevr. drs. C.G. (Kitty) Jong, vicevoorzitter FNV;
• mevr. dr. M.E. (Marlies) de Vries RA, kwartiermaker Toekomst Accountancy en voormalige programmadirecteur Controllersopleidingen Universiteit Nijenrode;
• dhr. Prof. dr. Z. (Zeger) van der Wal, bijzonder hoogleraar Bestuurskunde bij het Instituut Bestuurskunde op de Ien Dales Leerstoel, Rijksuniversiteit Leiden.