Wanneer is iets een maatschappelijke misstand? Dat is het wanneer de misstand gevolgen kan hebben voor de samenleving. De vraag om te bepalen of iets een maatschappelijke misstand is, is niet makkelijk te beantwoorden. Aan de hand van drie voorbeelden leggen we uit hoe dat wordt besloten. Het is goed om te weten dat elke situatie anders is. Daarom kunt u deze informatie niet gebruiken om uw rechten op te eisen.
Een maatschappelijke misstand is een ernstige situatie op het werk, die slecht of gevaarlijk kan zijn voor de samenleving. Dus voor veel mensen, dieren of het milieu. De Wet bescherming klokkenluiders beschermt mensen die een maatschappelijke misstand melden (klokkenluidersmelding). De wet zorgt ervoor dat je geen vervelende gevolgen mag ervaren als je een melding doet. Denk bijvoorbeeld aan ontslag of terugplaatsing naar een lagere positie. Voordat het Huis met een zaak aan de slag gaat, moet worden vastgesteld of de vermoede misstand een maatschappelijk belang raakt. Of een inbreuk vormt op het Unierecht (het recht van de Europese Unie).
Als de misstand niet enkel persoonlijke belangen raakt, maar die van de maatschappij, dan gaat het volgens de wet om een maatschappelijke misstand. Daarnaast moet er sprake zijn van een patroon (herhaling) of structureel karakter óf is de handeling of nalatigheid ernstig of omvangrijk. Met andere woorden: het is groots.
Naast bovenstaande voorwaarden kijkt het Huis ook naar andere onderwerpen bij de beoordeling of het maatschappelijk belang geraakt wordt. Bijvoorbeeld: Hoeveel mensen worden geraakt door de vermoedelijke misstand? Wat is de positie of functie van de betrokkenen? Zijn die mensen extra kwetsbaar? Wat is er te zeggen over de omvang en duur van de gemelde misstand? Maar ook: in wat voor soort organisatie speelt de gemelde misstand zich? En wat is de functie(s) van de persoon die de vermoede misstand heeft gepleegd? Wat is de omvang van de (mogelijke) schade? En is er wellicht maatschappelijke onrust te verwachten?
Voorbeelden van maatschappelijke misstanden
De volgende voorbeelden van maatschappelijke misstanden zijn gebaseerd op situaties uit de praktijk. We hebben in de uitklapmenu's woorden dikgedrukt die belangrijk zijn om te bepalen of iets een maatschappelijk misstand is. Vaak gaat het om een optelsom van meerdere onderdelen. Deze onderdelen leggen we los van elkaar uit.
Voorbeeld 1: angstcultuur in een gevangenis
Vijf medewerkers van een gevangenis melden zich bij het Huis met een vermoeden van een misstand. Zij vinden dat er op hun afdeling een angstcultuur is. De werkomgeving is volgens hen sociaal onveilig. Zo zou de afdelingsmanager negatieve boordelingen geven, pesten en medewerkers buitensluiten als ze kritiek hebben.
De afdelingsmanager werkt sinds drie jaar in deze functie. De medewerkers zeggen dat vanaf dat moment niemand meer kritisch durft te zijn. Ook durven medewerkers geen meldingen meer te doen binnen de organisatie. Zij zijn bang voor vervelende gevolgen. Dit heeft ook invloed op de manier van contact met de gevangenen. De medewerkers zeggen dat de directie weet van de situatie maar hier niks aan doet.
In dit voorbeeld zie je aan de hand van de vetgedrukte woorden welke factoren meewegen in de beoordeling of er sprake is van een maatschappelijk belang. De uitleg vind je hieronder.
Een gevangenis heeft een belangrijke taak voor de samenleving; een maatschappelijke functie. De gevangenis helpt de samenleving beschermen tegen gevaarlijke personen die een straf uitzitten. Het zorgt er ook voor dat gevangenen na hun straf beter terugkeren in de maatschappij. De vermoedelijke misstand in de gevangenis heeft dus invloed op veel meer mensen dan de betrokken medewerkers.
Gevangenen kunnen niet zonder het personeel in de gevangenis. Daarom zijn er mogelijk gevolgen voor gevangenen en personeel als medewerkers niks durven te zeggen. Bijvoorbeeld als het personeel geen melding doet van slechte omstandigheden of behandeling van gevangenen. Dit zorgt voor een sociaal onveilige situatie. Dit alles laat zien dat de misstand invloed heeft op meer mensen dan alleen de medewerkers. Ook is de misstand ernstig.
In dit geval is de afdelingsmanager verantwoordelijk voor de misstand. Een afdelingsmanager heeft invloed op het werk van andere medewerkers en controleert hun werk. Ook is deze persoon een voorbeeld voor anderen. Het kan zijn dat hij of zij geen gewenst gedrag vertoont en niet integer handelt/ eerlijk is. Dat kan de hele organisatie beschadigen. Dit toont aan dat de misstand ernstig is.
De angstcultuur (de onveilige sociale situatie) bestaat al drie jaar. Dit laat zien dat er niet één keer iets is gebeurd, maar dat het probleem lange tijd blijft aanhouden en opnieuw terugkeert. Dit laat zien dat de misstand structureel is.
De directie weet van de sociaal onveilige situatie, maar grijpt niet in. Hierdoor blijven misstanden bestaan, want er wordt niets mee gedaan. Dit kan de veiligheid van de gevangenen en het personeel in gevaar brengen. Dit laat zien dat de misstand structureel en ernstig is.
Voorbeeld 2: zelfverrijking bij een woningbouwcorporatie
Een medewerker van een woningcorporatie vraagt bij het Huis advies over het melden van een vermoeden van een misstand. Het gaat om een grote woningcorporatie, die meer dan 50.000 sociale huurwoningen bezit en verhuurt. De directeur en een paar medewerkers met een hoge functie zouden al jaren geld van het bedrijf voor zichzelf hebben gebruikt. De melder heeft documenten, die aantonen dat de woningcorporatie hierdoor enkele miljoenen euro’s schade leed. Als het vermoeden van de melder klopt, kan dat negatieve gevolgen hebben. Denl bijvoorbeeld aan hogere huren of onnodige extra steun van de overheid.
In dit voorbeeld zie je aan de hand van de vetgedrukte woorden welke factoren meewegen in de beoordeling of er sprake is van een maatschappelijk belang. De uitleg vind je hieronder.
Een woningcorporatie speelt een belangrijke rol in de samenleving. Een woningcorporatie zorgt voor betaalbare huurwoningen voor mensen met een lager inkomen. De vermoede fraude kunnen het sociale werk van de woningcorporatie in de weg staan. Misschien is ook geld van de overheid nodig om de woningcorporatie bij geldproblemen te steunen. Dit toont aan dat de misstand gevolgen heeft voor een grote groep mensen en ernstig is.
De vermoede misstand kan gevolgen hebben voor de huurders van sociale huurwoningen. Dit zijn vaak mensen met een laag inkomen die kwetsbaarder zijn voor geldproblemen. Huurders kunnen problemen krijgen als de woningcorporatie de huren verhoogt om schade te herstellen. Ze houden mogelijk niet genoeg geld over voor basisbehoeften, zoals eten en drinken. Er werken ook veel mensen bij zo'n corporatie, die ook last kunnen ondervinden van de gevolgen van de misstand. Dit laat zien dat de vermoede misstand gevolgen heeft voor een grote groep mensen en ernstig is.
In dit voorbeeld zijn de directeur en medewerkers met een hoge baan betrokken bij de vermoede misstand. Dit zijn mensen met een grote verantwoordelijkheid. Ook hebben zij een voorbeeldfunctie. Ze moeten het goede voorbeeld geven aan andere medewerkers. Als zij geen goed gedrag laten zien, zijn ze niet integer. Dat kan de hele organisatie beschadigen. Dit toont aan dat de misstand ernstig is.
De vermoede misstand duurt al jaren en er is miljoenen euro's aan schade. Ook heeft de misstand gevolgen voor veel mensen. De woningcorporatie heeft namelijk meer dan 50.000 huurwoningen en veel medewerkers. Schade bij zo'n grote organisatie kan verder een negatieve invloed hebben op de hele sector. Schade bij één corporatie kan ook andere corporaties beïnvloeden. Dit is een teken dat de vermoede misstand ernstig of heel groot is.
Het Huis houdt ook rekening met de miljoenen euro's aan schade. Dit is een teken dat de vermoede misstand ernstig of heel groot is.
Voorbeeld 3: cao en verlof
Een medewerker van een winkel van een modebedrijf meldt een vermoeden van een misstand. Dit bedrijf is groot: het heeft meer dan 100 winkels. De medewerker meldt dat haar leidinggevende lange vakanties verbiedt. Zo mochten de melder en sommige andere collega's niet langer dan een week op vakantie.
Een medewerker van dit bedrijf heeft per jaar recht op twee weken aaneengesloten vakantie. Dat staat in de collectieve arbeidsovereenkomst (cao) waar het modebedrijf onder valt. Hierin staan gezamenlijke afspraken over het werk van een bepaald vakgebied, in dit geval winkels. De medewerker deed navraag bij medewerkers van andere winkels van het bedrijf. Sommigen van hen mochten ook niet langer dan een week op vakantie. De melder denkt dat de landelijke manager sinds 2010 deze regel verplicht. Misschien dwingt hij de winkelmanagers om zich aan deze regel te houden
Ook in voorbeeld lichten we aan de hand van de vetgedrukte woorden toe welke factoren meewegen in de beoordeling of er sprake is van een maatschappelijk belang. Hieronder leggen we ze uit.
Het modebedrijf heeft meer dan 100 winkels. Er werken dus veel mensen voor dit bedrijf. Het voorbeeld laat zien dat misschien alle medewerkers last hebben van de misstand. Dat is een teken dat de vermoede misstand waarschijnlijk erg groot is.
In dit voorbeeld houdt de werkgever zich niet aan de collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Hij houdt zich dus niet aan de gemaakte afspraken over het werk. Het hele bedrijf kan hier last van hebben. De werkgever gedraagt zich niet als een goede werkgever,. Dit laat zien dat de vermoede misstand gevolgen heeft voor een grote groep mensen en ernstig is.
De landelijk manager van het modebesdrijf is betrokken bij de vermoede misstand. Deze manager maakt eigen regels die anders zijn dan in de cao. Deze regels gelden vervolgens voor alle winkels in het land. Hierdoor volgen alle winkels van dit bedrijf in Nederland de verkeerde regels. Dit laat zien dat de vermoede misstand groot en ernstig is.
Het Huis houdt er ook rekening mee dat de misstand mogelijk al sinds 2010 bestaat. Vanaf dat moment heeft de landelijk manager de leiding. Dit kan betekenen dat het probleem al langere tijd bestaat en dus structureel is.
